عطسه کردن علامت صبر است یا خرافات؟!

در میان مردم خرافات زیادی وجود دارد كه نه پایه دینی دارد و نه مایه علمی . یكی از آن ها در مورد عطسه كردن است. عده اى از مردم معتقدند كه عطسه شوم است و شگون ندارد و باید در كار مورد نظر عجله نكرد، بلكه باید صبر كرد. ما هر وقت و یا چندین بار بعد از عطسه كردن به كاری اقدام كردیم موفق نشدیم.

در صورتى كه از نظر اسلام عطسه كردن نه تنها شوم و بد نیست , بلكه بسیار مفید برای سلامتی بدن است.
در حدیث آمده كه عطسه موجب راحتى و سلامتی بدن است، و تا سه روز و به روایتى تا هفت روز، امان از مرگ است. آن چه بین عوام مشهور است كه هنگام عطسه تك باید صبر كرد، صحت ندارد و در احادیث اثرى از این حرف نیست.در حدیث آمده كه عطسه موجب راحتى و سلامتی بدن است، و تا سه روز و به روایتى تا هفت روز، امان از مرگ است. آن چه بین عوام مشهور است كه هنگام عطسه تك باید صبر كرد، صحت ندارد و در احادیث اثرى از این حرف نیست.
در روایت آمده است: وقتى انسان عطسه مى كند( جهت شكرانه تأمین شدن سلامتی اش )بگوید: الحمد للّه اللّهم صل على محمّد و ال محمد.  و هنگامی كه كسى در حضورش عطسه كند، به عطسه كننده بگوید: یرحمك اللّه ، و او نیز در پاسخش بگوید: یغفر الله لكم . رسول اكرم صلوات الله علیه فرمود: عطسه مریض دلیل بر عافیت و راحتى بدن اوست. عطسه تا وقتى كه از سه تا بیشتر نباشد براى بدن نافع است و اگر از سه تا بیشتر شد، نشانه بیماری است. حضرت امام صادق علیه الاسلام فرمود: كسى كه عطسه كند از پنج چیز در امان خواهد بود: جذام، سردرد،ریزش اشك ازچشم،گرفتگى بینى و رویش مو در چشم.

علت عطسه چیست؟

حضرت امام رضا علیه الاسلام فرمود: علت عطسه این است كه هر وقت خداوند به انسان نعمتى عطا كند و شكرش را به جاى نیاورد، خداوند بادى به بدنش مى اندازد و دور مى زند تا وارد بینى مى شود و در اثر آن انسان عطسه مى كند وقتى مى گوید:الحمدلله، خداوند آن را به جاى شكر نعمتى كه به او داده بود مى پذیرد.

حضرت امام رضا علیه الاسلام فرمود: علت عطسه این است كه هر وقت خداوند به انسان نعمتى عطا كند و شكرش را به جاى نیاورد، خداوند بادى به بدنش مى اندازد و دور مى زند تا وارد بینى مى شود و در اثر آن انسان عطسه مى كند وقتى مى گوید:الحمدلله، خداوند آن را به جاى شكر نعمتى كه به او داده بود مى پذیرد.
حضرت در ادامه صحبت هایش مى فرماید: اگر كسى عطسه كرد، به او بگو: یرحمك الله یا یرحمكم الله و چنانچه شما عطسه كردید و كسى به تو گفت: یرحمك الله، در پاسخش بگو: یغفرالله لنا و لكم .
این تكلیف تا وقتى است كه طرف یك بار, یا دو بار یا حداكثر سه بار عطسه كند. اگر بیش تر از سه بار عطسه كرد علامت بیمارى است. بگو: شفاك اللّه.
بعد حضرت وظیفه انسان را در مقابل عطسه كنندگان روشن مى كند و مى فرماید: اگر مؤمنى عطسه كرد، بگو:یرحمك اللّه یا یرحمكم اللّه.
اگر منافق باشد، بگو: یرحمكم اللّه و ا راده مى كنى درود بر فرشتگانِ موكّل بر منافق را، نه خود او را.
اگر زن باشد، بگو: عَافَاكِ اللَّهُ. اگر مریض باشد، بگو: شَفَاكَ اللَّهُ. اگر مغموم و محزون باشد، بگو: فَرَّجَكَ اللَّهُ . پس بعد از عطسه خدا را شكر كنید و دنبال كارتان بروید ، ذهن خود را بیهوده مشغول این خرافات نكنید.

آیا وقتی کسی عطسه می کند واجب است که به او بگوییم (یرحمک الله)؟ درباره عطسه کردن حضرت آدم علیه الاسلام هنگام دمیدن روح و همچنین روایاتی که در این زمینه آمده است توضیح دهید؟

در باره پرسش مطرح شده باید گفت:
1. مستحب است براى عطسه کننده و کسى که عطسه ٔ او را بشنود و لو در نماز باشد، بگوید: «الحمد للّٰه» یا بگوید: «الْحَمْدُ للّٰهِ وَ صلّى اللّٰهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ» و هم چنین بر شنونده مستحب است به عطسه کننده بگوید: «یَرْحَمُکَ اللّٰهُ» یا «یَرْحَمُکُمُ اللّٰهُ» اگر چه در نماز باشد، لکن احوط در نماز، ترک آن است. و مستحب است بر عطسه کننده در جواب او بگوید: «یَغْفِرُ اللّٰهُ لَکُمْ».
مستحب است براى عطسه کننده و کسى که عطسه ٔ او را بشنود و لو در نماز باشد، بگوید: «الحمد للّٰه» یا بگوید: «الْحَمْدُ للّٰهِ وَ صلّى اللّٰهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ» و هم چنین بر شنونده مستحب است به عطسه کننده بگوید: «یَرْحَمُکَ اللّٰهُ» یا «یَرْحَمُکُمُ اللّٰهُ» اگر چه در نماز باشد، لکن احوط در نماز، ترک آن است. و مستحب است بر عطسه کننده در جواب او بگوید: «یَغْفِرُ اللّٰهُ لَکُمْ».البته اکثر اهل سنت، گفتن «یَرْحَمُکَ اللّٰهُ» به عطسه کننده را واجب کفایی می دانند. با این شرط که خود عطسه کننده ذکر «الحمد للّٰه»  را گفته و انسان آن را بشنود.
2. در منابع روایی، حدیثی وجود دارد که می گوید بعد از دمیدن روح در جسم حضرت آدم علیه الاسلام  وی عطسه کرد. متن روایت چنین است:
ابن عباس از پیامبر اکرم (ص) نقل می کند: «لَمَّا خَلَقَ اللَّهُ تَعَالَى آدَمَ وَ نَفَخَ فِیهِ مِنْ رُوحِهِ عَطَسَ فَأَلْهَمَهُ اللَّهُ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ فَقَالَ لَهُ رَبُّهُ یَرْحَمُکَ رَبُّک ...»؛هنگامی که خداوند آدم علیه الاسلام  را آفرید، از روح خود در او دمید، آدم عطسه کرد، خداوند متعال به او فرمود: بگو: «اللَّهُ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ»، وقتى که آدم حمد و ثنای پروردگار گفت، خداوند فرمود: رحمت پروردگار بر تو باد.

پى نوشت ها:
1.شهید دستغیب، 82 پرسش، ص 161، سؤال 71، مصطفى حسینى دشتى، معارف و معاریف، ج 7، ص 389، ماده: عطسه.
2.علامه مجلسی، بحار الانوار ، مؤسسه الوفاء بیروت ٓ لبنان ، سال انتشار 1404 ق، ج 73 ، ص 51.
3.عبد الله شبر ، الاخلاق ، ترجمه محمد رضا جباران ، انتشارات هجرت، چاپ چهارم، سال 1378، ص 179.
4.همان.
5.محدث نوری ، مستدرك الوسایل ، مؤسسه آل البیت ، قم 1408 ش ، ج 8 ، ص 381.
[1]. قمّى، محدث، شیخ عباس، الغایة القصوى فی ترجمة العروة الوثقى، ج 2، ص 18، م 39، منشورات صبح پیروزى، قم، اول، 1423 ه ٍ ق.
[2]. جزیرى، عبد الرحمن و غروى، سید محمد و یاسر مازح، الفقه على المذاهب الأربعة و مذهب أهل البیت (ع)، ج 2، ص 92، دار الثقلین، بیروت، اول، 1419 ه ٍ ق.
[3]. شیخ مفید الاختصاص، ص 45، نشر المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، قم، چاپ اول، 1313ق.