خیال و کنترل آن

سلام علیکم
سلام ؟؟ ساله و مجرد هستم. موقع درس خواندن و جايي که نياز به تمرکز براي يادگيري مطالب دارم مثل کلاس درس و مطالعه و ... واقعا حواسم پرت ميشود عمده ي حواس پرتي هايم به اين مورد برميگردد که در دانشکده ي کارشناسي در زمين فوتسال وسط دانشکده در حال فوتسال بازي کردن هستم و خيلي خوب بازي ميکنم و تماشاگران هم اعم از دختر و پسرها من رو تشويق ميکنن و من حس خوبي بهم دست ميده . در حاليکه تو دوران کارشناسي هرگز اين کار رو انجام نداده ام. و تنها يک دوره مسابقات اونجا برگزار شد که تماشاگران هم دختر بودند و هم پسر و من اصلا حتي اون موقع هم اونجا بازي نکردم . يک خيال پردازي ديگرم هم اين است که خودم را کاملا عوض ميکنم به يک شخص متفاوت اينکه حتي از مسي و رونالدو هم فوتبالم بهتر است و در بهترين تيم هاي اروپايي فوتبال بازي ميکنم و حتي تيم ملي رو هم به فينال جام جهاني رسونده ام و کلي هم توپ طلاي فوتبال گرفته ام همچنين يعني با اين وجود از لحاظ علمي هم در دانشگاه خيلي خوبي دراروپا درحال تحصیل در مقطع فوق ليسانس يا دکتري بعضي وقت ها هم در مقطع کارشناسي هستم.
واقعا از دست اين افکار بيهوده اعصابم داغون شده است خيلي وقتم را مي گيرند. لطف کنيد راهنمايي کنيد.
با سلام و تشکر از ارتباط شما با مرکز ملي پاسخگويي به سوالات ديني و آرزوي توفيق روزافزون.
يکي از ويژگي هاي قرن حاضر، کثرت، پيچيدگي و تنوع روز افزون عوامل و پديده هاي زندگي است که باعث مي شود انسان قواي ذهني و فکري خود را به مسائل متنوع تر و گسترده تري اختصاص دهد و بيشتر از گذشته، تلاش ذهني داشته باشد. در واقع مي توان گفت ارمغان قرن حاضر، آن است که انسان به مرور زمان، تمرکز فکر خود را از دست مي دهد و به سوي تفرقه فکر روي مي آورد؛ به عبارت ديگر زندگي جديد و صنعتي، تنوع گراست و مسلما تنوع گرايي از جهت ذهني، با «تمرکز گرايي» در تقابل قرار مي گيرد.
مسلما حدي از خيال پردازي در سن جواني طبيعي ست ولي اين سخن شما را قبول داريم که چنانچه اين تخيلات به حدي برسند که وقت انسان را بگيرند لازم است کنترل شوند چون بدون شک تمرکز فکر، از لوازم قطعي و ضروري هر کاري به خصوص دانش افزايي، رشد و کمال علمي است.
تمرکز فکر، اولا نيازمند عوامل دروني و بيروني و به عبارتي نيازمند خودانگيختگي و محرک هاي بيروني است؛ ثانيا يک امر اکتسابي است که با اختيار و تلاش فرد حاصل مي شود و نه امري غير اختياري و خود به خودي. بنابراين بايد به دنبال شناخت روش هاي پيدايش و تقويت آن بود. اما به نظر مي رسد شما قبل از تمرين تکنيک هاي تمرکز فکر و تقويت قوه عاقله، لازم است به تکنيک هاي کنترل فکر و تطهير قوه خيال بپردازيد. چون از شرايط زندگي و شخصيت شما اطلاعات کمي در دست داريم لازم است نکات جامعي را بيان کنيم بنابراين سعي کنيد در فراغ بال و با حوصله بخوانيد.
در قدم اول به علت اين خيال پردازي بينديشيد:
- گاهي خيال پردازي يکي از ويژگي هاي شخصيتي ست به طور مثال:
خيال پردازي يکي از مشخصات ايده آل گراهاست؛ يا مي تواند دليلي بر كمال طلبي و تماميت طلبي (نه کمال گرايي) باشد. برخي افراد پاسخ ايده آل نگري خود را در عالم خيال مي دهند. اگر فردي هستيد که به کم تر از 20 راضي نمي شويد کمال طلب و ايده آل نگر هستيد و بايد اين نگرش را به تعادل برسانيد.
شايد برون گرا باشيد. درونگراها واقع نگرتر هستند و تخيلات شان وسيع نيست اما خيال پردازي هاي مديريت شده يک شخصيت برون گرا نيز مي تواند به زيبايي او را در مسير موفقيت پيش ببرد.
همچنين شخصيت هاي احساسي يا شهودي نيز از توجه به واقعيت هاي ملموس به دور هستند و دائم ترجيح مي دهند خيال پردازي کنند.
- گاهي همين تخيلات، رغبت ها و آرزوهاي شما هستند که نبايد ناديده گرفته شوند؛ يا استعدادهايي که نياز به بررسي دارند و اگر آرمان هايي واقع نگرانه و مفيد باشند لازم مي شود به آن ها بها بدهيد و جامه عمل بپوشانيد.
- گاهي خيال پردازي مي تواند نشانه اي بر ضعف اراده، عدم اعتماد به نفس و پذيرش خويشتن و نياز به ديده شدن باشد. در اين که هر شخصيت سالمي به محبوبيت و کسب موفقيت نياز دارد شکي نيست خصوصا در سنين جواني نياز به تاييد، قوي تر است اما برخي افراد اين را فراتر از يک تمايل و بلکه يک نياز حياتي مي پندارند يا نسبت به آن احساس خلا شديدي دارند که اين مي تواند منشأ اضطراب، زودرنجي و خيال پردازي شود.
- گاهي نيز خيال پردازي نتيجه بيکاري يا کم بودن مشغله هاي بدني و فيزيکي ست. بيکاري و کم تحرکي، بزرگ ترين آفت براي سلامت زيستي، ذهني، اجتماعي و معنوي ما است و قوه خيال و واهمه با امور زير بسيار قوي مي شود: خلوت و تنهايي، پرخوابي، پرخوري، اعتياد اينترنتي و گشت و گذار بي هدف در دنياي سايبري و غيرسايبري، همنشيني با افراد بي هدف و بي قيد، بيماري هاي جسمي و ذهني مانند کم خوني و اضطراب و ...؛ براي مديريت قوه خيال و واهمه اين عوامل را به صورت مکتوب بررسي کنيد و ضعف ها را کشف کنيد.
به طور کلي خيال پردازي ها با افكار روزانه و كارهاي روزانه ما در فضاي سايبري و واقعي، اخباري كه دنبال مي كنيم يا به گوش مان مي رسد، نيازهاي فيزيولوژيك و رواني ( نياز به شريك زندگي، امنيت، تأييد و ...) تيپ شخصيتي فرد، ميزان هدفمندي او، اضطراب و رضايت يا عدم رضايت از زندگي، ارتباط تنگاتنگي دارند.
درست است که آمدن باران دست ما نيست ولي رفتن زير سقف و استفاده از چتر دست ما است. بنابراين خودتان خيال پردازي ها را دامن نزنيد ولي با توجه به نکات زير خيالات را مديريت كنيد:
1. فرموديد به خاطر اين افکار بيهوده عصبي شده ايد؛ ولي اين افکار شما بيهوده نيستند و اين توانمندي که در شما شکوفا شده و فعال است دارايي ارزشمندي ست و کارکردهاي زيادي دارد از جمله اين که مي توانيد اين فن را در جهت آفرينش خواسته هاي زندگي تان استفاده کنيد و حتي با انديشه کردن در منشأ همين افکار به ظاهر بيهوده، مي توانيد به خودشناسي و خودآگاهي خوبي برسيد. بنابراين نبايد از اين موضوع فاجعه بسازيد بلکه آن را موضوعي معمول و قابل مديريت بدانيد.
2. يک مدير يا مشاور داشته باشيد. (يک مربي، دوست، يکي از آشنايان و …) فرد دانايي که بازخورد مرتبط، خاص، معقول و غيراحساسي به شما بدهد. شما بايد بعضي از موضوعاتي که ذهن تان را درگير کرده حل کنيد و به نتيجه برسانيد تا بتوانيد آن را کنار بگذاريد. بعضي افکاري که در ذهن تان مي‌چرخد بايد بيرون ريخته شود و مواردي که مهم است را بايد پيگيري کنيد. اما گاهي خودتان نمي‌توانيد درمورد خودتان بي طرف باشيد. اين فرد بايد کسي باشد که حرف‌هايي به شما بزند که بايد بشنويد نه حرف‌هايي که دوست داريد بشنويد.
3. "اهدافي بلندتر" و يا لااقل "سرگرمي هايي" به زندگي تان اضافه کنيد. درواقع شما بايد مشغله هاي عملي زندگي تان را بيشتر کنيد و بيکار نباشيد و با معاشرت و روابط سالم، ورزش مرتب و روزانه، عبادت، هنر، مطالعه و تفريح خود را سرگرم کنيد؛ چون وقتي مشغول امور بيروني مي شويد قدرت قوه تخيل کاهش مي يابد. پس سعي کنيد فعال تر باشيد، منحصر در تئوري ها نباشيد و عملگرايي را تقويت کنيد.
اگر مشغوليت اصلي شما تحصيل است، سطح تنوع را در فعاليت هاي روزانه خود و تعاملات اجتماعي را افزايش دهيد. از خودسانسوري فاصله بگيريد و ديگران را از برخي احساسات تان مطلع کنيد.
نفس کار کردن جداي از اشتغال، قوه خيال را تنظيم مي کند بنابراين اگر هنوز شغلي نداريد تلاش کنيد تا يافتن کار مطلوب، کاري پاره وقت يا تمام وقت براي خود دست و پا کنيد و در متن بازار کار قرار بگيريد. به قول يکي از روان پزشکان مشهور اگر کار نباشد و به همسايه کمک کنيم و شن هاي او را با فرغون داخل منزلش ببريم باز برد با ماست چون لااقل سلامت ذهن را تا حدودي حفظ مي کنيم و به تنظيمات هورموني و رشدي کمک مي کنيم و جسم مان توانمندتر مي شود يعني مشکلي بر مشکل نيفزوده ايم.
4. هدفمند باشيد. قوه فکر و خيال، مدام کار مي کند چه بخواهيد و چه نخواهيد؛ اما اين شما هستيد که بايد آن را تربيت کنيد و به عبارتي آن را تطهير و هدفمند کنيد. بنابراين چنانچه در هدفگذاري مسير زندگي تان اعم از تحصيل و اشتغال و ازدواج و غيره، تا به حال جدي عمل نکرده ايد حتما با يک مشاور در اين رابطه صحبت کنيد.
5. دفترچه ثبت موفقيت داشته باشيد. نوشتن افکار، تصميمات، رفتارها و نتايجي که به دست مي‌آوريد راهي عالي براي حفظ نگرش، ايجاد تمرکز و انگيزه است. همچنين راه خوبي است که بفهميد چه چيزي براي شما موثرتر است.
6. " دائما با وضو بودن " و " تلاوت قرآن کريم " نيز نقش بسزايي در کنترل و تطهير خيال دارد.
7. مهارت زندگي در حال را تمرين کنيد. اگر گاهي حس مي کنيد جايي که دل تان مي خواهد نيستيد و قرار است جاي ديگري باشيد حتما در اين باره با يک مشاور روانشناس گفتگو کنيد. گاهي انسان آن قدر دل مشغول جايي ست که دوست دارد، که فراموش مي کند بايد از همان جايي که هست لذت کافي ببرد.
8. از تکنيک انحراف ذهن و توجه برگرداني كمك بگيريد:
زمزمه سوره ناس، محاسبات رياضي مثلا ضرب دو عدد در هم، زمزمه شعر، آواز خواندن، تمركز اغراق آميز بر امري مثلا ابري در آسمان، تنفس عميق ديافراگمي در هواي مطبوع يا حتي در اتاق به صورتي که شکم از قفسه سينه بيشتر حرکت کند. (5 ثانيه دم، 7 ثانيه نگه داريد و 9 ثانيه بازدم عميق طوري که هوا در بدن نماند)؛ حتي گاهي مي توانيد صرفا از جاي خود برخيزيد و کمي قدم بزنيد. اين گونه عوامل حواس پرتي، نوعي فعاليت و تحرك مي باشد و ميزان اضطراب و افسردگي افراد را به شكل ملموسي كاهش مي دهد و با تغيير روحيه، از ميزان فكر و خيال كاسته مي شود. يكي ديگر از راه هاي متداول رها شدن از جريان فكر و خيال شديد، صحبت كردن با يكي از اعضاي خانواده يا دوستي صميمي و قابل اعتماد است حتي تلفني؛ اگر فردي كه با او صحبت مي كنيم ما را درك كند و بپذيرد، همين شنيده شدن و درک شدن، موجب غلبه ما بر جريان فكر و خيال مي شود و در چنين وضعيتي مي توانيم افكار خود را بهتر سر و سامان دهيم.
9. تکنيک عدم مقابله با ذهن را اجرا کنيد. اين روش را وقت مطالعه و درس خواندن اجرا کنيد. با ذهن تان مهربان تر باشيد و هرگاه اين افکار سراغ تان آمد خود را سرزنش نکنيد و با ذهن مبارزه نکنيد چون مقابله با ذهن، گاهي باعث تثبيت در ذهن است. با خونسردي کتاب را کنار بگذاريد و به مدت ده دقيقه به افکارتان بپردازيد.
10. از تکنيک غرقه سازي استفاده کنيد. چنان چه تخيلات شما صرفا افکاري بي معنا و مزاحم باشند يكي از روش هاي کاهش اين افکار در رفتار درماني، غرقه ‏سازى است؛ بدين صورت كه فرد مبتلا به آن، با اختيار خود آن قدر خود را در معرض همان موضوعى كه از آن رنج مى ‏برد قرار دهد تا از آن فكر خسته و متنفر شود. بنابراين در اين روش، هر روز بايد زمانى را به فكر كردن درباره موضوع تخيلات خود اختصاص دهيد و آن چنان و آن قدر درباره آن فكر كنيد كه از آن متنفر شويد.
11. براي تخيلات خود وقت تعيين کنيد. با خود عهد ببنديد و برنامه ‏ريزى كنيد كه زمان فكر كردن درباره موضوعات مذکور، ساعت خاصى باشد (مثلاً 4 و نيم تا 5 بعدازظهر) و در طول روز هرگاه اوهام و افكار وارد ذهن تان شد، به خود وعده بدهيد زمان فكر كردن فلان ساعت مقرر است و در زمان مقرر نيز مدتى را به فكر كردن درباره آن موضوع اختصاص دهيد و ذهن تان را به آن مشغول سازيد تا در طول روز و به طور پراكنده، ذهن مشغول آن نباشد. ضمناً آن زمان اختصاصى را به تدريج در طى (مثلاً 30 روز) روزى يك دقيقه كم كنيد تا به صفر برسد. حتي مي توانيد در آن زمان قراردادي افكارتان را روي كاغذ بنويسيد و سپس آن كاغذ را معدوم كنيد يا جايي نگه داريد. اين باعث مي شود كه به محتواي افكارتان به صورت مشهود مواجه شويد.
12. عملي در راستاي تخيلات انجام دهيد. به طور مثال اگر به فوتسال علاقه داريد ولي آن را جدي نگرفته ايد تعطيلات يا يکي دو روز در هفته را به يک سالن فوتسال برويد. همچنين سن شما و تمرکزي که در تخيلات بر جنس مخالف داريد مي تواند حاکي از نياز شما به ازدواج باشد پس ازدواج را جدي بگيريد و تحصيل و وضعيت اقتصادي يا آشفتگي وضعيت اشتغال را مانع ندانيد و در اين زمينه با خانواده و افراد دانا در فاميل و مشاوران بخش آنلاين اين سامانه مشورت کنيد. 13. اگر اقدامات بالا را انجام داديد و باز نوسانات يادشده را داشتيد با يک روان پزشک مشورت کنيد؛ ضمن اين که مصاحبه حضوري با يک روانشناس باليني و انجام تست هاي شخصيت و استعدادسنجي در مراکز مشاوره را به شما توصيه مي کنيم تا براي بررسي وضعيت باليني خود چك آپ شويد.
اضطراب، وسواس و افسردگي مي تواند به اين افكار دامن بزند بنابراين اگر گرفتار اين اختلالات هستيد درمان را براي مديريت ذهن و زندگي خود جدي بگيريد. ضمن اين که يک روانشناس باتجربه در مصاحبه حضوري مي تواند علاوه بر ميزان اضطراب، تيپ شخصيتي شما، ضريب خودمشاهده گري، ميزان حس رضايت از زندگي، خودملامت گري، اعتماد به نفس، اراده، سطح توقع از خود و هر علت زمينه ساز تخيلات قوي را بررسي کند و با رفع علت ها، خيال پردازي ها نيز رفع مي شوند.
14. مديريت قوه خيال و رسيدن به تمرکز فکر، يک توانايي ذهني و روحي است که فقط با تمرين و ممارست به آن مي رسيد پس عجله نکنيد و اميدوارانه و به تدريج تمرين کنيد. همين طور كه هنر و رياضي قابل آموزش است مديريت هيجاني و هوش هيجاني، مهارت و هنري اكتسابي است. اساس موفقيت ما آشنايي با هيجان هاي خود، آشنايي با هيجانات ديگري و مديريت هيجان هاي خود و ديگران است. بهتر است از روان شناس حضوري و كتب مرتبط، اين هنر را با تمرين ياد بگيريد. مطالعه اين کتاب ها در مديريت قوه خيال و هيجان ها مي تواند مفيد باشد:
رمز پيروزي مردان بزرگ، از جعفر سبحاني؛
هفت عادت مردان موثر، استفان كاوي، ترجمه گيتي خوشدل، نشر البرز؛
ادب خيال، عقل و قلب، نويسنده: اصغر طاهرزاده، انتشارات:گروه فرهنگي الميزان
http://lobolmizan.ir/book/1196
شما را به خداي بزرگ مي سپاريم. موفق و پيروز باشيد.
با تشکر از اعتماد شما، اگر درباره پاسخ ارائه شده، انتقاد يا پيشنهادي داريد، نظر خود را از طريق فرم «ارسال پرسش»، ارسال نماييد. همچنين شما مي‌توانيد از طريق: ـ شماره تماس (096400)؛ ـ سامانه پيامکي (30009640 و 30007461) براي سؤالات فقهي؛ ـ و وب سايت (http://www.eporsesh.com) با کارشناسان اين مرکز مرتبط شويد.